Engelli Diş Tedavisi
Engellilerde Diş Tedavisi Engellilerde Ağız ve Diş SağlığıEngellilik; fiziksel veya zihinsel kısıtlamalardan dolayı; yürümek, duymak, görmek, nefes almak, ayakta durmak, okumak, çalışmak, konuşmak, öğrenmek ve / veya düşünmek gibi temel günlük aktivitelerin yerine getirilememesi durumudur.
UNESCO tarafından yapılan araştırmalara göre Türkiye nüfusunun %10’unun yani yaklaşık 6.5-7 milyon insanın engelli olduğu düşünülmektedir. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de engelliler birçok sosyal ve sağlık sorunları yaşamaktadır. Sağlıklı bireylerin yüzde 85-90′ında ağız ve diş sağlığı sorunları yaşanırken, bu oranın engellilerde neredeyse yüzde 100′ e yakın olduğu görülmektedir. Bunun en önemli nedeni, engelli hastalarda genel sağlık problemleri ile uğraşılırken ağız ve diş sağlığının göz ardı edilebilmesidir. Bu nedenle engelli hastalar, ağız-diş hastalıkları bakımından yüksek risk grubundadırlar. Engellilerde sıklıkla karşılaşılan ağız diş sağlığı problemleri; dişetlerinde kanama, çürük dişler, kötü ağız kokusu, yutma problemleri, salya akıtma problemleridir. Engelli çocuklarda ağız ve diş sağlığı sorunlarının daha sık görülmesinin birkaç nedeni vardır: Ağız ve Diş Yapısı bazı genetik durumlar ya da geçirilen yüksek ateş, engelli çocukların diş minelerinin etkilenmesine ve bundan dolayı da diş çürümelerine daha yatkın hale gelmelerine neden olabilir. Dişlerin doğuştan eksikliği, dişlerdeki şekil bozuklukları ve diş dizisinde çapraşıklık da birçok engelli çocukta görülmektedir. Bu diş problemlerine ve en çok da doğru ve düzenli olarak ağız diş bakımının yapılamamasına bağlı olarak ciddi dişeti hastalıkları ile de sıklıkla karşılaşılmaktadır. Fiziksel Kısıtlamalar Çiğneme ve yutkunma gibi işlemler ile dişler tükürük sayesinde doğal olarak temizlenmektedir. Ancak bazı engelli çocuklarda görülen dudak, yanak ve dil kaslarındaki koordinasyon bozukluğundan dolayı tükürüğün bu temizleyici özelliği ortadan kalkar. Özellikle kasları etkileyen hastalıklara sahip çocuklar (kas distrofisi, serebral palsy vb.) ideal diş fırçalaması ve diş ipi kullanımı gibi koruyucu işlemleri yapmakta zorlanmaktadırlar. Özel Diyetler (BESLENME)Çiğneme ve yutkunma sorunu olan çocuklar çoğu zaman püre kıvamında yumuşak ve yapışkan gıdalarla beslenirler. Bu gıdalar dişlerin üzerine yapışır ve dişlerin çok daha çabuk çürümesine neden olurlar. Sürekli şekerli besinlerin tüketilmesi, uyurken biberon içerisine süt, meyve suyu gibi içeceklerin konulması diş çürüklerinin daha sık görülmesine neden olur. Ayrıca bir şeyler içebilmesi için bir başkasının yardımına ihtiyaç duyan kişiler normal insanlardan daha az sıvı tükettikleri için sıvıların (özellikle suyun) yıkayıcı ve temizleyici etkisinden de yeterince yararlanamamaktadırlar. İlaçlar sürekli şurup formunda ilaç almak zorunda kalan bireyler, şurupların içerisinde bulunan şekerden dolayı diş çürüklerine daha fazla maruz kalabilirler. Epilepsi hastalarının sürekli kullandığı ilaçlar (Dilantin vb.) da dişetlerinde kanama, şişme/büyüme gibi problemlere neden olabilir. Bu hastalarda konuşma, estetik problemler veya beslenme gibi sorunlar dişeti büyümesinden dolayı sıkça görülmektedir. Kas koordinasyonunun düzenlenmesi, alerjik durumlar veya sakinleştirici amaçla verilen sedatif ilaçlar (Barbitüratlar, Antihistaminikler vb.) ise tükürük akışının azalmasına neden olurlar. Tükürük akışının azalması nedeniyle de çürük ve dişeti hastalıkları daha sık görülür. Sürekli Aspirin kullanan bireylerde ise Aspirin yutulmadan önce ağızda tutuluyorsa, oluşturacağı asidik ortam diş çürüklerinin başlamasına neden olabilir. Engelli hastalar, kendi kendilerine ağız bakımlarını yapamadıklarından, bu konuda hastaların ebeveynlerine büyük sorumluluk düşmektedir. Hastaların günlük ağız ve diş bakımlarına aileleri ya da bakıcıları tarafından özel bir çaba gösterilmelidir. Engellilerde ağız ve diş sağlığını korumak için neler yapılmalıdır?
• Öncelikle beslenme alışkanlıklarına özel dikkat gerekmektedir. Biberonla beslenebilen engellilerde tüketilen süt, hazır mama ve meyve suları gibi şeker içerikli gıdalar nedeniyle diş çürükleri çok hızlı ve kolay oluşur. Bu nedenle her beslenme sonrasında mümkünse diş fırçası ile, değilse temiz bir tülbent ile dişler temizlenmelidir. Çok gerekli olmadığı sürece gece beslenmeleri olmamalıdır.
• Diş çürüğünün ana nedeni şekerli, asitli, diş ve dişetine kolayca yapışıp kalan besin maddeleridir. Engelliye özel bir diyet önerilmemiş ise bol şeker ve karbonhidrat içeren gıda maddeleri mümkün olduğunca tüketilmemeli; tüketileceği zaman da kesinlikle yemek aralarında verilmemeli, bu gıdalar ana öğünlerde tüketilmelidir.
• Püre tarzında, yumuşak gıdalarla beslenmek zorunda kalan engellilerde diş fırçalama yapılamıyorsa yemek sonrası ağız çalkalatılmalı veya gıda artıkları silinerek temizlenmelidir.
• Şurup formundaki ilaçların çoğu şeker içerdiğinden bu ilaçları sürekli kullananlarda ağız-diş bakımına daha fazla özen gösterilmelidir.
• Hastanın dişleri ebeveyni ya da bakıcısı tarafından mutlaka fırçalanmalı, hasta düzenli diş hekimi kontrollerine götürülerek çürükten koruyucu uygulamaların yapılması sağlanmalıdır.
• Güven ilişkisi açısından mümkünse hasta takibi aynı diş hekimi tarafından yapılmalıdır.
Diş Fırçalama Önerileri ışığın yeterli olduğu herhangi bir odada çocuğunuzun dişlerini fırçalayabilirsiniz. Örneğin çocuğunuz tekerlekli sandalyede ise mutfak veya banyo diş fırçalaması için ideal olabilir. Eğer çocuğunuz yatakta ise hafifçe başını doğrultarak dişlerini fırçalayabilir, suyla çalkalama işlemini bardak veya pipet yardımıyla yaparak bir kap içerisine tükürmesini sağlayabilirsiniz. Diş fırçalaması için en iyi yer çocuğunuzun kendini rahat hissettiği ve sizin diş fırçalama işlemini en iyi yapılabileceğine inandığınız yerdir. Çocuğunuzun dişlerini birçok pozisyonda fırçalayabilirsiniz. Çocuğunuzun başının desteklenmesi önemlidir. Tekerlekli sandalyenin arkasında durun. Kolunuzu veya göğsünüzü çocuğunuzun kafasını desteklemek için kullanın ve dişlerini fırçalayın. Veya tekerlekli sandalyenin arkasına oturun. Tekerlekli sandalyenin frenlerini kontrol ettikten sonra dizlerinize doğru sandalyeyi hafifçe yatırın ve dişlerini temizleyin. Tekerlekli sandalyenin olmadığı durumlarda çocuğunuzu yere oturtun, siz de onun arkasında bir sandalyeye oturun. Çocuğunuzun hafifçe başını dizlerinize doğru yaslamasına izin verin. Eğer uyumsuzluk gösteriyorsa ellerini sabitlemek için bacaklarınızı kullanabilirsiniz. Yatakta ise; çocuğunuzu dizlerinizin üzerine yatırın. Ellerinizle başını destekleyerek dişlerini fırçalayın. Eğer çocuğunuz uyumsuz ise ve fırçalamaya direniyorsa o zaman ikinci bir kişinin yardımıyla dişlerini fırçalayabilirsiniz. Unutmayın hangi pozisyonda fırçalarsanız fırçalayın; çocuğun başının iyi bir şekilde desteklendiğinden emin olmalısınız. Diş fırçalama tekniklerinde dikkat edilmesi gerekenler; diş fırçasını dişlerin dişeti ile birleştiği yere 45 derece açı ile yerleştirin. Çok bastırmadan yuvarlak ve ileri geri hareketlerle diş yüzeylerini fırçalayın. Fırçalamaya üst çeneden başlayın. Önce dişlerin yanak tarafını, sonra damak ve çiğneme yüzeylerini fırçalayın. Alt dişler için de aynı işlemleri yapın. Tüm dişlerin fırçalandığından emin olun. Ön dişlerin arka yüzlerini diş fırçasını dik tutarak ileri geri hareketler ile fırçalayın. Ferah bir nefes için dil üzerinin de fırçalanması gerekmektedir. Diş çürüklerini engellemek için dişlerin mutlaka her gün düzenli bir şekilde fırçalanması gerekir. 6 ayda bir aksatmadan diş hekimi kontrolleri yapılmalıdır. Düzenli kontroller sorunların büyümeden erken teşhisini sağlar. Engelli Hastalarda Diş Tedavisi Sağlıklı bireylerde olduğu gibi engelli bireylerde de diş sağlığı sorunları kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Engelli bireyin kişiliğine, duygusal durumuna ve hastalığın medikal durumuna göre uygulanacak tedavi ve psikolojik davranış seçenekleri değişmektedir. Bu hastaların diş tedavileri, fiziksel ve /veya zihinsel uyum yetersizliği nedeniyle, hem hasta hem de hekim açısından çeşitli zorluklar içermektedir. Uyum sağlayabilen hastaların tedavileri lokal anestezi altında veya sedasyon desteği ile yapılabilirken, ağır zihinsel veya fiziksel engellilerin tedavileri ancak genel anestezi altında yapılabilmektedir. Genel anestezi altında, tüm dişlerin tedavisi tek seansta yapılabilmektedir. Engelli hastalarda kaybedilen her diş daha büyük problemleri arkasından getirir. Diş kaybı ile ortaya çıkan konuşma ve çiğneme problemleri çocuğun eğitiminde ve hayatında verimini düşürebilir. Hastaların çoğu protez ve diğer apereyleri kullanmaya uyum gösteremez. Bu nedenle de eksik dişlerle hayatlarına devam edebilmek oldukça güç olmaktadır. Engelli bireylerde diş tedavi problemleri nedeniyle düzenli diş hekimi kontrollerinin yapılarak çürükten koruyucu uygulamaların yapılması büyük önem taşımaktadır.
Sağlıklı diş ve diş etlerine sahip olmak bütün çocukların en doğal hakkıdır. Sağlıklı dişlere sahip olan çocuklar yemekleri daha iyi çiğneyebilir, daha iyi beslenebilir, harfleri daha güzel söyleyerek daha net ve anlaşılır konuşabilirler. Sağlıklı dişlerin estetik görüntüsü çocukların kendilerine olan güvenlerinin artmasını da sağlamaktadır. Bu nedenle genel sağlıklarının da başlangıcı olan ağız ve diş sağlıklarına özen gösterilmelidir.
• Öncelikle beslenme alışkanlıklarına özel dikkat gerekmektedir. Biberonla beslenebilen engellilerde tüketilen süt, hazır mama ve meyve suları gibi şeker içerikli gıdalar nedeniyle diş çürükleri çok hızlı ve kolay oluşur. Bu nedenle her beslenme sonrasında mümkünse diş fırçası ile, değilse temiz bir tülbent ile dişler temizlenmelidir. Çok gerekli olmadığı sürece gece beslenmeleri olmamalıdır.
• Diş çürüğünün ana nedeni şekerli, asitli, diş ve dişetine kolayca yapışıp kalan besin maddeleridir. Engelliye özel bir diyet önerilmemiş ise bol şeker ve karbonhidrat içeren gıda maddeleri mümkün olduğunca tüketilmemeli; tüketileceği zaman da kesinlikle yemek aralarında verilmemeli, bu gıdalar ana öğünlerde tüketilmelidir.
• Püre tarzında, yumuşak gıdalarla beslenmek zorunda kalan engellilerde diş fırçalama yapılamıyorsa yemek sonrası ağız çalkalatılmalı veya gıda artıkları silinerek temizlenmelidir.
• Şurup formundaki ilaçların çoğu şeker içerdiğinden bu ilaçları sürekli kullananlarda ağız-diş bakımına daha fazla özen gösterilmelidir.
• Hastanın dişleri ebeveyni ya da bakıcısı tarafından mutlaka fırçalanmalı, hasta düzenli diş hekimi kontrollerine götürülerek çürükten koruyucu uygulamaların yapılması sağlanmalıdır.
• Güven ilişkisi açısından mümkünse hasta takibi aynı diş hekimi tarafından yapılmalıdır.
Diş Fırçalama Önerileri ışığın yeterli olduğu herhangi bir odada çocuğunuzun dişlerini fırçalayabilirsiniz. Örneğin çocuğunuz tekerlekli sandalyede ise mutfak veya banyo diş fırçalaması için ideal olabilir. Eğer çocuğunuz yatakta ise hafifçe başını doğrultarak dişlerini fırçalayabilir, suyla çalkalama işlemini bardak veya pipet yardımıyla yaparak bir kap içerisine tükürmesini sağlayabilirsiniz. Diş fırçalaması için en iyi yer çocuğunuzun kendini rahat hissettiği ve sizin diş fırçalama işlemini en iyi yapılabileceğine inandığınız yerdir. Çocuğunuzun dişlerini birçok pozisyonda fırçalayabilirsiniz. Çocuğunuzun başının desteklenmesi önemlidir. Tekerlekli sandalyenin arkasında durun. Kolunuzu veya göğsünüzü çocuğunuzun kafasını desteklemek için kullanın ve dişlerini fırçalayın. Veya tekerlekli sandalyenin arkasına oturun. Tekerlekli sandalyenin frenlerini kontrol ettikten sonra dizlerinize doğru sandalyeyi hafifçe yatırın ve dişlerini temizleyin. Tekerlekli sandalyenin olmadığı durumlarda çocuğunuzu yere oturtun, siz de onun arkasında bir sandalyeye oturun. Çocuğunuzun hafifçe başını dizlerinize doğru yaslamasına izin verin. Eğer uyumsuzluk gösteriyorsa ellerini sabitlemek için bacaklarınızı kullanabilirsiniz. Yatakta ise; çocuğunuzu dizlerinizin üzerine yatırın. Ellerinizle başını destekleyerek dişlerini fırçalayın. Eğer çocuğunuz uyumsuz ise ve fırçalamaya direniyorsa o zaman ikinci bir kişinin yardımıyla dişlerini fırçalayabilirsiniz. Unutmayın hangi pozisyonda fırçalarsanız fırçalayın; çocuğun başının iyi bir şekilde desteklendiğinden emin olmalısınız. Diş fırçalama tekniklerinde dikkat edilmesi gerekenler; diş fırçasını dişlerin dişeti ile birleştiği yere 45 derece açı ile yerleştirin. Çok bastırmadan yuvarlak ve ileri geri hareketlerle diş yüzeylerini fırçalayın. Fırçalamaya üst çeneden başlayın. Önce dişlerin yanak tarafını, sonra damak ve çiğneme yüzeylerini fırçalayın. Alt dişler için de aynı işlemleri yapın. Tüm dişlerin fırçalandığından emin olun. Ön dişlerin arka yüzlerini diş fırçasını dik tutarak ileri geri hareketler ile fırçalayın. Ferah bir nefes için dil üzerinin de fırçalanması gerekmektedir. Diş çürüklerini engellemek için dişlerin mutlaka her gün düzenli bir şekilde fırçalanması gerekir. 6 ayda bir aksatmadan diş hekimi kontrolleri yapılmalıdır. Düzenli kontroller sorunların büyümeden erken teşhisini sağlar. Engelli Hastalarda Diş Tedavisi Sağlıklı bireylerde olduğu gibi engelli bireylerde de diş sağlığı sorunları kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Engelli bireyin kişiliğine, duygusal durumuna ve hastalığın medikal durumuna göre uygulanacak tedavi ve psikolojik davranış seçenekleri değişmektedir. Bu hastaların diş tedavileri, fiziksel ve /veya zihinsel uyum yetersizliği nedeniyle, hem hasta hem de hekim açısından çeşitli zorluklar içermektedir. Uyum sağlayabilen hastaların tedavileri lokal anestezi altında veya sedasyon desteği ile yapılabilirken, ağır zihinsel veya fiziksel engellilerin tedavileri ancak genel anestezi altında yapılabilmektedir. Genel anestezi altında, tüm dişlerin tedavisi tek seansta yapılabilmektedir. Engelli hastalarda kaybedilen her diş daha büyük problemleri arkasından getirir. Diş kaybı ile ortaya çıkan konuşma ve çiğneme problemleri çocuğun eğitiminde ve hayatında verimini düşürebilir. Hastaların çoğu protez ve diğer apereyleri kullanmaya uyum gösteremez. Bu nedenle de eksik dişlerle hayatlarına devam edebilmek oldukça güç olmaktadır. Engelli bireylerde diş tedavi problemleri nedeniyle düzenli diş hekimi kontrollerinin yapılarak çürükten koruyucu uygulamaların yapılması büyük önem taşımaktadır.
Sağlıklı diş ve diş etlerine sahip olmak bütün çocukların en doğal hakkıdır. Sağlıklı dişlere sahip olan çocuklar yemekleri daha iyi çiğneyebilir, daha iyi beslenebilir, harfleri daha güzel söyleyerek daha net ve anlaşılır konuşabilirler. Sağlıklı dişlerin estetik görüntüsü çocukların kendilerine olan güvenlerinin artmasını da sağlamaktadır. Bu nedenle genel sağlıklarının da başlangıcı olan ağız ve diş sağlıklarına özen gösterilmelidir.
Engelli Diş Tedavisi Nedir?
İster çocuk ister yetişkin olsun tüm engellilerde diş tedavisi oldukça önemlidir. Diş hekimlerinin önerilerine göre, engelli vatandaşlarımıza özellikle çocuk yaştan başlamak üzere diş sağlığı ile ilgili özel olarak bilgilendirilmeli bu konuda eğitilmelidirler. Bu şekilde alışkanlık kazanan engelli bireylerimiz oluşabilecek diş rahatsızlıklarını en aza indireceklerdir. Bu engelli bireylerde tedavinin başlangıç aşamasıdır diyebiliriz. Ancak bunun için engelli bireyler bakan anne baba veyahut hasta bakıcının bu konuda bilinçli olması gerekir. Çoğu zaman hastanın özel durumundan dolayı diş ve ağız bakımı geri planda kalabiliyor. Bunun için önce hasta yakınları bilinçlendirmelidir.
Engelli hastaların düzenli olarak diş hekimine gözükmesi de oluşabilecek ağız ve diş problemlerini en aza indirecektir. Söylediğimiz gibi hem bakıcıların bilinçlenmesi hem engelli bireylere düzenli olarak diş fırçalama vb. bakım yapılması ve hem de diş hekime düzenli olarak gidilmesi büyük önem taşıyor.
Nasıl Yapılır?
Yukarıda belirttiğimiz işlemleri gerçekleştirsek bile farklı sorunlarda da karşılaşa biliniyor. Örneğin engel derecesi yüksek ağır engelli hastaların tedavi süreçleri normal hastalarınkinden biraz daha farklı olabiliyor. Bu hastaların normal şartlarda tedavisi mümkün olmadığından genel olarak anestezi ile tedavi ediliyorlar. Anestezi ile diş tedavisi bu ağır engelli hastalar için tercih edilen bir yöntem . Bu tedavide öncelikle hasta anestezi uzmanı ve reanimasyon uzmanı tarafından kontrol ve muayene edilerek bir sorun bulunmazsa tedaviye başlanılır. Ameliyathanede genel anestezi ile uyutularak diş hekimleri tek seferde tedaviyi bitirebilmektedir. Sorunsuz bir şekilde tedavi sürecinin bitmesi ile engelli hastalarımızda ağız ve diş sağlıklarına kavuşmuş olmaktadırlar.
